In het Belgische plaatsje Eben-Emael, even ten zuiden van Maastricht, ligt het gigantische fort Eben-Emael. Dit fort werd door de Belgen beschouwd als onneembaar. Helaas werd het fort in mei 1940 binnen anderhalve dag veroverd door vijandelijke Duitse troepen. Een opmerkelijk verhaal dat onze nieuwsgierigheid heeft opgewerkt! De hoogste tijd dus voor een bezoek aan dit illustere fort met de kinderen.

Over Fort Eben-Emael

Fort Eben-Emael ligt in de Belgische provincie Luik en maakte vroeger deel uit van een groot fortengordel rondom de stad Luik. Het fort werd ingegraven in het Belgische deel van de Sint-Pietersberg, het plateau van Caestert. Zo ligt het fort Eben-Emael dus op een strategische plek met uitzicht over het Albertkanaal en de Nederlandse grens. 

Bouw

De bouw van het fort begon in 1932. Hiervoor werden kilometer lange tunnels gegraven in het mergel van het plateau van Caestert. Op deze manier ontstonden zeventien bunkers, drie verdiepingen en bijna vijf kilometer aan gangen. De bouw van het fort kostte de Belgische regering destijds 24 miljoen frank. Een enorm bedrag voor die tijd. 

Het fort is gebouwd in een driehoek en werd aan de ene kant beschermd door een wand van ruim 40 meter aan de kant van het Albertkanaal en aan de andere kant door een grote antitankgracht. Op het dak van het fort stonden de gevechtskoepels en de machinegeweerbunkers. Het dak van het fort, een enorme platte vlakte, bleek later uiteindelijk de zwakke plek van dit onneembare fort te zijn.

Uitrusting

De bewapening van het fort Eben-Emael bestond uit twee batterijen. De eerste batterij bestond uit drie geschutskoepels met in totaal vier kanonnen. De tweede batterij was uitgerust met verdedigingsbunkers. Elke bunker beschikte over kanonnen, machinegeweren en zoeklichten. Ook waren er nog een aantal nepkoepels zonder verdediging om een mogelijke vijand om de tuin te leiden. In het fort was plaats voor 1200 man, waaronder 200 technici. Zo’n 500 artilleristen verbleven in het fort zelf, de rest van het personeel woonde in houten barakken buiten het fort of bij burgers in het dorp Emael. Men was ervan overtuigd dat dit fort een sterk verdedigingswerk was. 

Inname van het fort

In de nacht van 10 op 11 mei 1940 werd het fort Eben-Emael op een bijzondere wijze aangevallen door Duitse troepen. De aanval op het fort kreeg van de Duitsers de codenaam Granit. De operatie Granit werd door de Duitsers maandenlang voorbereid in een nagemaakte bunker. De informatie over de afmetingen van de bunker werden verkregen door veelvuldige spionagevluchten over het fort. Centraal in hun aanvalsplan stonden een snelle landing op het dak met geruisloze zweefvliegtuigen en een nieuw soort wapen: de holle lading. De holle lading is een cilindervormige bom met daarin een kegelvormige uitsparing. Deze vorm zorgt ervoor dat een explosie op een voorwerp zich in het midden van dat voorwerp concentreert. Daardoor zal dit voorwerp, in dit geval de koepels van het fort, als een pudding in elkaar zakken door de enorme krachten die bij de explosie van de bom vrij komen. Op veel koepels zijn de explosies van de holle lading nog goed te zien.

Aanval

In de ochtend van 10 mei 1940 landden 42 zweefvliegtuigen op het dak van het fort. De zweefvliegtuigen werden tijdens hun vlucht van Duitsland naar Belgie waargenomen boven het Nederlandse Zuid-Limburg. De Nederlandse luchtafweer kon de vlucht naar Belgie echter niet verhinderen. De onverwachte landing van de zweefvliegtuigen zorgde voor verwarring onder de Belgische soldaten. Na de landing brachten de Duitsers hun holle ladingen aan op de koepels waardoor deze al heel snel waren uitgeschakeld. Binnen een kwartier was het dak van het fort ingenomen. 

De overgebleven Belgische soldaten raakten en paniek en vluchtten diep het fort in. Duitse grondtroepen waren inmiddels ook aangekomen in de omgeving van het fort en konden zo de troepen op het dak ondersteunen. De Duitse troepen drongen het fort binnen met een tweede golf van holle ladingen en met vlammenwerpers. De Belgische troepen hadden zo geen andere keus dan zich over te geven. Bij de inname van het fort zijn 24 Belgische soldaten om het leven gekomen. Zij worden geëerd in een aparte ruimte in het fort. 

Bezoek aan Fort Eben-Emael

Als we bij het fort aankomen, valt de omvang van het fort gelijk al op. Vanaf de parkeerplaats zien we een grote muur van beton met een kanon. Als we dichterbij komen, zien we ook dat de muur wel erg gehavend is. Het is duidelijk dat hier zwaar gevochten is. We lopen het fort in en volgen de bordjes met kassa erop. Om bij de kassa te komen, wandelen we eerst door een lange gang waar geen einde aan lijkt te komen. Hier en daar zien we een glimps van verschillende ruimtes die aan deze gang grenzen. We vinden het nu al indrukwekkend.

Eenmaal bij de kassa aangekomen, kiezen we voor een individueel bezoek zonder rondleiding. Wel kopen we voor twee euro een plattegrond en een beschrijving van de route. Je kunt ook voor een rondleiding kiezen in het Nederlands. Je betaalt dan rond de tien euro extra per persoon. Let op: de rondleiding heeft een minimum leeftijd van 16 jaar. Als eerste lezen we een korte geschiedenis van het fort en daarna beginnen we aan onze tocht. Volg voor de weg door het fort gewoon de bordjes. 

Kazerne

De eerste kamer die we zien, is het hart van het fort: de kamer van de commandant. In dit gedeelte van het fort bevindt zich de kazerne. In alle kamers is uitleg in het Frans, Nederlands, Engels en Duits aanwezig. We komen op onze wandeling door de kazerne langs de kamers van de officieren, de onder-officieren en langs een eetzaal. Hier ontdekken we hoe de mensen hier onder de grond leefden. We zien zelfs een echte barbier want de soldaten moeten er netjes uitzien.

We dwalen door de gangen en volgen de route naar het gedeelte voor gewone soldaten. In één kamer verbleven tot twaalf soldaten. We zien hier een film over de geschiedens en de inname van het fort. Daarna komen we langs twee kamers gewijd aan de Belgische slachtoffers. We lezen hun namen en zien hun foto’s. In de kamer is het schemerdonker en er liggen gedaantes op de grond. Duidelijk geen fijne kamer voor heel jonge kinderen. Andere ruimtes die zich hier bevinden zijn de douches, een restaurant en een klein ziekenhuis. 

Vliegtuig

Een aparte tentoonstelling is gewijd aan de Duitse zweefvliegtuigen die het fort aanvielen. Het vliegtuig in het fort is samengesteld uit verschillende wrakstukken van drie andere vliegtuigen. In de hele wereld zijn er nog maar twee van deze zweefvliegtuigen over. 

Gangen

Na de kazerne gaan we het enorme gangenstelsel in. Via een lange trap gaan we één niveau omhoog: van 45 meter onder de grond naar 25 meter. Voor mensen die niet met de trap willen of kunnen gaan is er ook een lift beschikbaar. Het fort beschikt over een imposant gangenstelsel van in totaal vijf kilometer dat de kazerne beneden verbindt met de bovengelegen commandoposten, munitiemagazijnen en zeventien gevechtsbunkers. De weg staat met pijlen aangegeven anders zouden we zeker verdwalen. In een aantal kamers lezen we over het verloop van de Tweede Wereldoorlog in Eben-Emael en in de rest van Belgie. 

Holle lading explosies

Aan het einde van het gangenstelsel komen we in het trappenhuis. In de nacht van 9 op 10 mei werd dit deel van het fort aangevallen. De vijandige troepen plaatsten boven aan het trapgat een holle lading. De ontploffing veroorzaakte een drukgolf waardoo de vier Belgische soldaten die zich in dit deel van het fort bevonden, om het leven kwamen. Het verwrongen staal van de trap herinnert aan de gruwelen van oorlog.

Gevechtskoepels

We gaan via een andere trap weer een verdieping hoger en komen op de begane grond. In dit gedeelte van het fort zijn de kazematten en de artilleriekoepels. In twee kazematten staan originele kanonnen. Het is indrukwekkend om te zien. Tegelijkertijd is het ook een verdrietige gedachte dat de soldaten in soortgelijke koepels om het leven kwamen door de holle lading. 

Buitenterrein

We verlaten het fort en komen via een trap op het terrein boven het fort. We wandelen door een bos dat hier in de jaren ‘30 nog niet was en pas vele jaren later is aangelegd. Destijds was hier één grote kale vlakte. Hier op dit plateau landden in de vroege morgen van 10 mei 1940 tien zweefvliegtuigen met Duitse soldaten en hun nieuwe wapen. Op het open veld is goed te zien hoe de Duitse soldaten binnen enkele minuten boven op de bunkers konden gaan staan. De sporen van de holle lading die ze op de koepels aanbrachten, zijn nog goed te zien. We lopen een rondje langs de rand van het veld en passeren diverse beschadigde bunkers en koepels. In totaal zijn er rondom het centrale veld zes defensiebunkers. Bij de laatste bunker hebben we een mooi uitzicht over de omgeving. We zien de grote sluizen naar het Albertkanaal en nog wat verder Maastricht. Hierna wandelen via de laatste bunkers een stukje door het bos en komen weer uit op de parkeerplaats. 

Praktische informatie:

• Waar: Fort Eben-Emael ligt in de gelijknamige plaats Eben-Emael, net over de grens bij Maastricht. Adres: Fort Eben-Emael, Rue du fort 40, 4690 Eben-Emael

• Parkeren: gratis op de grote parkeerplaats voor het fort

• Openingstijden: het fort is in verschillende periodes geopend op verschillende dagen. Kijk voor de actuele openingstijden op de website.

• Prijs: De prijs voor een individueel bezoek: volwassenen 10 euro, jongeren van 13 t/m 18 jaar 8 euro, kinderen van 7 t/m 12 jaar 4 euro, kinderen jonger dan 7 jaar gratis. Voor rondleidingen gelden andere prijzen. Kijk voor de actuele prijzen op de website. 

• Tijd nodig: volgens de site duurt een individueel bezoek ongeveer 90 minuten. Wij waren samen met de buitenwandeling en een pauze in de bistro zeker drie uur onderweg. 

• Horeca: beperkt. In het fort is een kleine bistro met een koffie- en een frisdrankautomaat. 

• Sanitair: ja, in het fort zijn toiletten aanwezig. Er is echter maar een toiletblok in de lange centrale gang. Op het buitenterrein is geen sanitair. 

• Extra informatie: Informatieborden in fort Eben-Emael zijn viertalig: Frans, Nederlands, Engels en Duits. De temperatuur in het fort is 11℃. Neem een jas of een warm vest mee. Draag gesloten schoenen. Het fort is toegankelijk voor minder-validen maar er zijn wel een aantal steile hellingen. De bunkers zijn helaas niet toegankelijk voor minder-validen. Betalen aan de kassa kan met een Nederlandse pinpas. Het is niet nodig om online te reserveren. 

Kijk voor meer informatie over Fort Eben-Emael op de website.